Wandelcoaching

'Je móét in het hier en nu zijn!'

Over het tsjakkagehalte van een welgemeend advies

Jeroen Hendriksen

Geconfronteerd met de dringende opdracht dat hij in het hier en nu moet zijn, besluit Jeroen Hendriksen te onderzoeken wat dat hier en nu eigenlijk inhoudt en hoe hij zich dat eigen kan maken. Een persoonlijk verslag van een coach én patiënt.

In het ziekenhuis ontving ik een patiëntenmap waarin ik onder het kopje tips las: 'de patiënt dient zoveel mogelijk in het hier en nu te zijn'. Juist, dacht ik, en wat is dat dan, dat hier en nu? Hoe kom ik daar? Wat levert het me op? Kan ik dat wel, kan ik dat alleen? De patiëntenwijzer gaf geen verdere informatie over het hier en nu. Allerlei vragen borrelden in mij op, ook merkte ik een bepaald verzet in mijzelf tegen de gebiedende wijs in deze zin. Ik moet? Ik moet helemaal niet!

Natuurlijk kende ik het begrip hier en nu vanuit mijn achtergrond als communicatietrainer en coach, maar zonder er actief betekenis aan te hechten; ik had mij het begrip niet eigen gemaakt. Ik had nooit zo'n dringende behoefte gehad om dit begrip te doorgronden, ik was ook nog nooit langdurig ziek geweest. Kortom, het zinnetje uit het patiëntenboek intrigeerde mij en ik besloot te onderzoeken wat dat hier en nu inhoudt en hoe ik mij dit eigen kon maken, als patiënt, maar ook als coach.

Om mijn zoektocht op gang te brengen heb ik literatuuronderzoek gedaan, een aantal vragen onder collega's uitgezet op LinkedIn en vooral naar manieren gezocht om zelf in dat hier en nu te komen. Dat zoeken heeft alles met mijn persoonlijke situatie te maken: ik had net de diagnose van een zeldzame bloedziekte gekregen en was daardoor aardig in verwarring geraakt. Alle zekerheden werden in één klap onderuit gehaald. Hoe kon ik mij gaan verhouden tot mijn plotselinge confrontatie met ziekte en een naderende dood?

Ik schrijf deze bijdrage vanuit de gedachte dat het voor coaches leerzaam is om uit te blinken in het zoeken naar zingevingsactiviteiten met cliënten die ziek zijn. Ik schrijf dit ook omdat ik het begeleiden en steunen van patiënten door een coach van twee kanten heb ervaren, al werkend en al verwerkend.

Zoektocht vanuit mijn luie stoel

Mijn zoektocht begon in mijn studeerkamer. Ik nestelde mij in mijn leesstoel en dacht na over het hier en nu. En zoals dat gaat (bij mij): ik droomde weg, dacht aan andere dingen, zette de telefoon af en kwam uit op een heel ander vraagstuk in mijn leven, namelijk dat ik nu echt mijn lekke band moest repareren. Ik had dat steeds maar uitgesteld, altijd maar moe. Ik weet nog dat ik na een uurtje mijmeren nieuwe energie en zin kreeg om dingen die lagen te wachten aan te pakken.

Mijn meditatie-uurtje kwam vaak terug. Ik begon steeds met iets wat me bezighield, concentreerde daar mijn gedachten op en liet vervolgens de gedachten los. Soms kreeg ik een fantastisch idee, soms viel ik gewoon in slaap. Vaak ontleende ik energie aan mijn uurtje mediteren en ging ik verfrist weer aan de slag. Nog steeds beschouw ik mijn mijmeruurtjes als een groot geschenk, ik leerde bij mezelf stil te staan, mijn ziekte onder ogen te zien en ondanks alle zorgen en vragen te genieten van wat zich aanbood.

Toen schoot die zin over het hier en nu mij weer in gedachten en ik vroeg mij af of ik tijdens mijn mijmeruurtjes echt in het hier en nu was. Ik herkende het loslaten van wat 'moet'. Ik hoefde niets, ik was blij met wat zich aandiende, ik was niet meer zo met verleden en toekomst bezig, hoewel die toekomst zich toch wel vaak aandiende, ook buiten de mijmeruurtjes. Hoe zou het met mij over een jaar zijn? Gaan de medicijnen aanslaan? Kan ik nog werken of moet ik er helemaal mee stoppen? Waar gaan we naartoe met vakantie? Kopen we een camper? En, altijd op de achtergrond: hoeveel jaar heb ik nog?

Ik moest mezelf niet voor de gek houden door te zeggen dat ik de kracht van het hier en nu gevonden had. Wel had ik een houvast: rust, even nietsdoen, een gedachte laten komen en weer loslaten. Ik liet me niet gevangennemen door gedachten over het waarom van mijn ziekte, evenmin was ik bezig met mijn leven in de (welke?) toekomst. Ik realiseerde me dat wanneer ik mijn verleden (mijn familie, mijn DNA) de schuld gaf van mijn ziekte, ik mijn verantwoordelijkheid stevig van mij af zou schuiven. De vraag was veel meer: hoe zie ik leven, overleven en dood onder ogen? Dat was wat ik deed in mijn luie stoel.

Het geheim van het nu

Belangrijke spirituele leiders of stromingen gaan ons voor in het beschrijven van het hier en nu. De bekende auteur Eckhart Tolle zegt bijvoorbeeld 'dat er in het verleden niets gebeurd is en dat alles in het Nu gebeurt'. Denken in verleden en toekomst zijn volgens Tolle trucjes van ons verstand om bij datgene wat echt plaatsvindt vandaan te blijven.

Anselm Grün, de schrijvende monnik, zegt ‘Hoe ouder we worden, hoe meer gevoel we krijgen bij het ogenblik, voor het geheim van het nu. Wie in het ogenblik leeft, heeft niet steeds ervaringen van buitenaf nodig om te voelen dat hij leeft. Zo iemand voelt zichzelf en neemt tegelijk zijn omgeving waar. Dan is een boswandeling of een intensief gesprek met een vriend genoeg om helemaal in het moment te zijn en ervan te genieten, om de tijd te vergeten. Of hij laat de stilte op zich inwerken.’

Ik begrijp hieruit dat het nu, zoals Grün dat omschrijft, mij laat voelen dat ik leef, zonder allerlei ruis van buiten. Ik ben bij mezelf, begrijp ik, maar toch ook in een vorm van interactie met mijn omgeving. Een wandeling met een vriend kan zo’n 'moment' zijn. Door verleden en toekomst in het hier en nu te ervaren neem ik verantwoordelijkheid voor wat ik doe, kies en wil.

De bekende publicist, zenmeester, monnik en boeddhist Thich Nhat Hanh beschrijft het hier en nu als de tussenpositie tussen onszelf verliezen in het verleden of weggevoerd worden naar de toekomst. Als we aandachtig zijn en in contact met het huidige ogenblik, verdiept zich ons inzicht in wat er in ons gebeurt, waardoor we geleidelijk vervuld worden van instemming, vreugde, vrede en liefde, aldus Hanh. Hij beschrijft het hier en nu als het slaan op een gong: de klank neemt een aanvang, omhult je helemaal en sterft weer weg.

Wat betekenen deze woorden in de werkelijkheid? Ik probeer dat 'zijn in het moment' concreet te maken.

Ik maak een wandeling met mijn vrouw. Ze is bezorgd over mijn ziekte. Ze vertelt dat ze zich grote zorgen maakt over hoe het met mij zal gaan in de komende tijd. En met haar als ze uiteindelijk alleen overblijft. Ons gesprek is confronterend, pijnlijk, maar vol emotie, erkenning en begrip naar elkaar toe.

Dit gesprek, waarin verleden en toekomst een rol spelen, kon alleen maar in dit 'moment', dit uurtje wandelen, plaatsvinden. En in het moment zijn betekent bepaald niet altijd vrede en geluk. Integendeel, mijns inziens ontkom je niet aan de pijn, de confrontatie, de moeilijke kant van het hier en nu.

Het begrip hier en nu wordt ook veelvuldig gebruikt in de humanistische psychologie (Perls, Rogers). In de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw ontwikkelde de psychiater Frits Perls een nieuwe aanpak in gespreksgroepen die werkten met een vraag van een van de deelnemers. Zijn gestalttherapie speelde zich in het hier en nu af. Gestalttherapeuten leggen geen nadruk op of wijden in het totaal geen aandacht aan het verleden en evenmin benadrukken zij de toekomst. Er wordt nadruk gelegd op het verwoorden van het gevoel en de emotie, de ervaring van het moment staat centraal. Als iemand mij op dit moment in dit gesprek niet aankijkt, is dat aan de orde. Als iemand verdrietig wordt, moet het daarover gaan.

Voor mij is er sprake van twee verschillende begrippen van het hier en nu die echter wel overeenkomen in bewustzijn en tijd. Het hier en nu van de spiritualiteit gaat over een eigen moment van bewustwording. De hier en nu-situatie uit therapie of coaching richt zich op een ervaring die door een groep of door coach en cliënt wordt bewerkt en vertaald in gedrag. De coach bewaakt het hier en nu en neemt initiatieven om (samen) te begrijpen wat er gebeurt. Dit is per definitie gericht op leren, terwijl het meer spirituele moment iets persoonlijks is, opgebouwd uit aspecten van inzicht, beleving, pijn, genieten en spiritualiteit. Het bewustzijn hierover hoeft niet gedeeld te worden, er hoeft niet per se geleerd te worden.

Go with the flow

Mijn vraag 'Wat is dat hier en nu?' heb ik geplaatst op een discussieforum van LinkedIn voor coaches. Ook vroeg ik op welke wijze zij cliënten aanleerden in het hier en nu te zijn. Ik heb zo'n honderd reacties gekregen. Ik wil mij even beperken tot de eerste vraag: ‘Wat is dat hier en nu?’ Een korte bloemlezing:

• Je bent al verloren door deze vraag te stellen.
• Hij is niet verloren, want hij stelt juist vragen die ertoe doen.
• Het hier en nu betekent dat je je ego hebt overwonnen.
• Hier en nu is gewaar zijn wat er is.
• Je leeft alleen in het hier en nu .
• Dit moment is het enige wat we hebben. Het vraagt aandacht om het niet te missen.
• Diepte in je ervaring is alleen te beleven in het moment zelf.
• In het hier en nu zijn is goed voor de gezondheid; betere werking van het hart, het immuunsysteem, het zenuwstelsel.
• Hier en nu is echte communicatie mogelijk.
• In het hier en nu adem je; je neemt alles waar en je verandert niets. Je hebt geen oordeel. Ervaar hoe het is. Go with the flow!
• In het hier en nu heb je een beter contact met jezelf, je lijf en je emoties. Je kent innerlijke rust en ontspanning. Je bent verbonden. Je staat open voor leerervaringen.
• Wie verdriet voelt leeft in het verleden, wie angst voelt leeft in de toekomst.
• Bewust-zijn; contact maken met je innerlijke Zelf.

Zo veel zinnen, zo veel omschrijvingen. Er vallen mij enkele zaken op in de reacties.

• Veel omschrijvingen hebben iets van geheimtaal, of hebben een vage spirituele inhoud.
• Het lijkt er regelmatig op dat de omschrijving tegelijkertijd een oordeel inhoudt: als je niet in het hier en nu bent, ben je fout!
• Voelen, leren, gewaar worden en ervaren spelen een belangrijke rol.
• Wanneer zo'n honderd coaches zo verschillen in hun omschrijving van het begrip hier en nu is er wat aan de hand als het gaat om eenduidigheid en professionalisering op dit gebied.

Een praktijksituatie

Ik breng in mijn intervisiegroep in dat ik me enkele keren overvallen voelde door een schuldgevoel omdat het zo goed gaat met mij. Mijn ziekte is stabiel, ik kan eigenlijk alles, behalve bergen beklimmen of hardlopen. Waarom dan schuldig voelen? Ik wil weten wat er zich in mijn binnenste afspeelt: is het de schuldvraag of wat anders? En wat kan ik er aan doen?

De groep analyseert dat gevoel; mijn collega's stellen nieuwsgierige en associatieve vragen. Wat speelde er allemaal mee, hoe heb je dat ervaren, gevoeld, doorleefd? Ik antwoord met herinneringen, gedachten, spontane invallen. Langzaam ontvouwt zich een inzicht; mijn schuldgevoel heeft te maken met het niet durven erkennen dat ik zo blij ben met hoe het nu is. Dat ik dat wel aan iedereen zou willen vertellen. Maar dat haast niemand er meer naar vraagt, sommigen zelfs denken dat mijn ziekte al over is. Wat ik mis is authentieke aandacht voor mijn bijzondere situatie. Ik word er stil van. 

Verleden en toekomst zijn aanwezig

Wat mij opvalt in bovenstaande ervaring is dat verleden en toekomst wel degelijk een rol spelen als ik in mijn intervisiegroep mijn schuldgevoel onderzoek. Ik heb mijn verleden nodig om mijn heden te kunnen begrijpen en om belangrijke stappen te zetten naar de toekomst. Verleden en toekomst lijken samen te komen in dat intervisie-uurtje. Ik moet denken aan de woorden van Kierkegaard: 'Het leven moet achterwaarts worden begrepen, maar men vergeet dat het voorwaarts moet worden geleefd.'

Ik realiseer me dat ik/we niet altijd zo bewust in dat hier en nu aanwezig zijn. Het is net als met de liefde, dat voel je ook niet de hele dag. Er zijn momenten dat je zonder er aan te denken in het moment bent.

Samengevat is het hier en nu voor mij het moment waarop ik leef, voel, ervaar, leer en geniet of de pijn voel, onlosmakelijk verbonden met hoe ik ben geworden door mijn geschiedenis en wat ik nog wil met mijn leven.

Het hier en nu is opgebouwd uit de volgende aspecten.

• Verleden en toekomst komen samen in het hier en nu.
• Het hier en nu is niet vast te leggen in tijd. Voor de één is het deze minuut, voor een ander een wandeling van een uur.
• Zijn in het hier en nu geeft ervaringen rond openheid en leegte, inzicht en gewaarwording, beleven en doorleven, pijn en conflict, ruimte en echte focus, spiritualiteit en vrede.
• In het hier en nu zijn betekent open staan om verantwoordelijkheid te nemen.

Hoe kom je in dat hier en nu?

Je móét in het hier en nu zijn, schreef ik in de aanhef van dit artikel. Patiënten die net een heftige boodschap te horen hebben gekregen, staan voor een immense opgaaf, zoals Marjolein:

Marjolein heeft chemotherapie, stamceltransplantatie en bestraling achter de rug vanwege acute leukemie. Ze is 33 jaar, getrouwd en heeft twee jonge kinderen. Ze werkt parttime in het onderwijs. Ze maakt zich enorme zorgen over de toekomst van haar gezin en die van haarzelf. Daar krijgt ze paniekaanvallen van, ze slaapt slecht en is vaak erg onzeker en angstig. Altijd denkt ze aan ziekte en andere problemen. En ze is altijd moe. Ze vraagt zich af hoe ze rust en stevigheid in haar leven terug kan krijgen.

Haar leven wordt beheerst door haar ziekte en haar zeer onzekere toekomst. Het medische circuit heeft haar overweldigd en stevig in zijn greep. Belangrijk is dat ze haar leven toch anders wil inrichten. Hoe zou Marjolein geholpen kunnen worden bij haar behoefte aan rust en stevigheid in haar leven? Mijn LinkedIn discussiepartners gaven over het 'hoe te leren omgaan met het hier en nu' de volgende antwoorden:

• Voer het gesprek in het hier en nu. Wat beleeft en voelt je cliënt op dit moment? Al datgene wat zich aandient in het gesprek is van belang.
• Verbind het hier en nu gesprek met momenten van zelfreflectie, waardoor het inzicht in de eigen situatie groeit en er ook acceptatie van die situatie komt.
• Geef aandacht aan specifieke gedragspatronen (zorgen voor de ander, niet zorgen voor jezelf) en het ontmaskeren van vooroordelen bij de cliënt (ik ben een tweedehands moeder/minnares/werknemer).
• Het hier en nu inoefenen door ontspanningsoefeningen, mindfulnessoefeningen, en yoga/meditatie en massages.
• Doe haptotherapie/lichaamsgerichte therapie. Of een opstelling rond vragen van de cliënt.
• Aanbevelen om te wandelen, praten met partner en goede vrienden of lotgenoten. Zingen, schilderen, fietsen, dansen. Genieten!

En natuurlijk, die patiënt of cliënt die een therapeut of coach zoekt, doet er goed aan een hulpverlener  te zoeken die de kunst verstaat in het hier en nu te werken.

[Bron: Coachlink Magazine, april 2014, nr. 1]

Meerwaarde van wandelen

Volgens ‘wandelcoach’ Jeroen Hendriksen zit ‘m dat ondermeer in het elkaar niet aankijken tijdens een wandeling. Want dan kom je meer tot jezelf, dring je beter door tot de kern. “Opvallend is ook”, zo schrijft hij in zijn inleiding, “dat wandelaars stilstaan als hen iets belangrijks binnenvalt en ze daar iets over willen uitwisselen. Dan is het oogcontact er opeens wel, een blik die tegelijkertijd heel sterk intern gericht is, reflectief haast. Dan komt een inzicht, een gevoel of emotie of een idee bovendrijven.” Het is dan zaak om zoiets verder te leiden en vervolgens actie te ondernemen in het dagelijks leven: door onzekerheid, stress, verdriet of afwijzing te tacklen. Niet alleen de ogen zijn volgens Hendriksen belangrijk: ook het bewegen zelf. Want dat maakt endorfine aan in ons lijf waardoor we alerten worden. ‘Go with the flow’, je laten gaan, verhalen vertellen - maar ook verstillen en terugkijken: ‘in action’ en ‘on action’. Volgens mij heb je daar geen dure, professionele coach voor nodig: wel een wandelmaatje, bij voorkeur een die het oogopenende boek van Hendriks ook gelezen heeft.

Door Vladimir Mars, Wandelkrant te voet, www.wandelkrant.nl

Het aantrekkelijke van wandelen is dat (bijna) iedereen het kan. Met het boek Wandelcoaching wil Jeroen Hendriksen - een meer dan ervaren wandelaar en coach - geoefende maar ook minder ervaren wandelaars inspireren meer uit hun wandeltochten halen. Wandelen is zonder meer een gezonde fysieke bezigheid en wandelend coachen gaat nog een stapje verder, omdat het de creativiteit, nieuwsgierigheid en belangstelling voor de wandelpartners prikkelt. De auteur geeft een aanzet tot coachend wandelen volgens de socratische dialoog. Dat vraagt niet alleen om een luisterende en doorvragende houding, maar vooral ook om het vermogen anderen hun verhaal te laten vertellen. De natuur om ons heen, ons wandelritme en onze ademhaling, het naast elkaar lopen en elkaar niet aankijken (!) helpen allemaal mee om ruimte in het gesprek te creëren, inzichten binnen te laten komen of metaforen uit de natuur te gebruiken, zodat we bewust worden van wat er speelt. Dat kan onder leiding van een coach gebeuren, maar in wezen kan iedere mens dat, mits je geïnteresseerd bent in die ander die naast je loopt. In zijn boek beschrijft Hendriksen op een manier die bij een enthousiast en wijsgerig wandelaar past, de nodige oefeningen om op filosofische kwesties te reflecteren.

Door Paul Troost, filosofisch consulent

Jeroen Hendriksen schreef een zeer leesbaar boek over wandelen. Hij is lid van de CMWP, en het toeval wil dat de illustraties in dit boek gemaakt zijn door Beatrijs van den Bos, de nieuwe cartoonist van Emergo! en in het dagelijks leven de partner van Hendriksen. Wandelcoaching is geschreven vanuit het vakgebied van de auteur, de perso¬nal coaching, maar ook de liefhebber die meer verdieping aan het wandelen wil geven, kan veel uit het boek halen. Ook voor patiënten zijn er zinvolle hoofdstukken over levensvragen, emo-ties, en hoe wandelen kan bijdragen aan het accepteren van de dingen die je in je leven overkomen. Daarvoor is het wel essentieel dat je samen op pad gaat: het gaat al wandelend om praten, luisteren, ontdekken en een nieuw per-spectief ontwikkelen voor de situatie waarin je je bevindt. Aan bod komen ook zaken als voorbereiding (praktisch en lichamelijk), en elk hoofdstuk besluit met een lijstje van boeken die bij het behandelde onderwerp ho¬ren, variërend van boeken over coaching, tot literatuur en filosofische werken.

Door Ruud Verwaal, (Uit Emergo, tijdschrift van de Contactgroep Myeloom en Waldenstrompatienten (CMWP), No 2, zomer 2012)