Beter voor de klas

Inzicht in persoonlijk en professioneel gedrag
Zelden kreeg ik een boek in handen, dat zo goed de ontwikkeling van de persoonlijkheid en de professionaliteit van de leerkracht zichtbaar maakt. In dit boek stelt de schrijfster dat goed vakmanschap van de leerkracht staat of valt met reflectie op en bewustzijn van de eigen persoonlijkheid. Het boek is vooral interessant voor (intern) begeleiders en directies, omdat er veel coachingsvaardigheden aan bod komen, en misschien voor geïnteresseerde leerkrachten. Er zijn mijns inziens nog niet zoveel boeken die een dergelijk breed scala aan reflecties geven. Het boek bestaat uit vier delen. Een kleine greep uit het betoog.

In deel 1 wordt beschreven dat leerlingen bewust en onbewust van een leerkracht leren. Onbewust doordat leerlingen zich de leerkracht herinneren door wie hij of zij is. Zij leren je kennen door de manier waarop je leerkracht bent, door jouw betrokkenheid, jouw persoonlijke aanpak en jouw manier van contact maken. Je hebt een duidelijke voorbeeldfunctie; als een leerkracht goede zorg voor zichzelf heeft maakt dat de weg vrij voor goede zorg voor de leerlingen. Reflecteren is ook een belangrijke voorbeeldfunctie voor leerlingen. Reflecteren doe je vanuit een vast patroon, een patroon dat past bij jouw persoonlijkheid. Ben je bijvoorbeeld geneigd de oorzaak van een mislukking (of succes) bij de ander te leggen of bij een situatie, of kijk je direct naar jezelf? En reflecteer je vanuit een oordeel of een vergelijking, of reflecteer je op een manier die gepaard gaat met oprechte belangstelling en aandacht voor alles wat er is? Zonder oordeel en zonder vergelijking?
Ik merk het belang hiervan ook in mijn werk als nascholer. Niet zolang geleden had ik een gesprek met een leerkracht naar aanleiding van een video-opname. Bij het analyseren van de beelden was mij opgevallen dat zij geen vrolijke indruk maakte, ik vroeg mij af of zij zich wel op haar plek voelde in deze invalbaan. Zonder oordeel, zonder vergelijking met hoe ik soms andere jonge leerkrachten voor een groep zie werken, vroeg ik in het gesprek: "Wat zie je van jezelf, wat hoor je jezelf zeggen en wat valt je op bij deze opname?" Door haar de ruimte te geven te reflecteren op de beelden, was er niet veel nodig om in gesprek te gaan over haar twijfels, onzekerheid, haar sterkte kanten en verbeterpunten.
 
Deel 2 begint met een uitleg van ons superego: een innerlijke stem die deel van onze persoonlijkheid is en commentaar geeft op alles wat we doen, denken en voelen. Een deel dat precies weet wat we moeten doen om in de wereld succes te hebben en ons veilig, gesteund, erkend en geliefd te weten. Het stuurt ons leven, bewust en onbewust, met allerlei meningen, oordelen en waarschuwingen. Niet alleen ons leven in de buitenwereld, maar ook ons innerlijk leven. Niet alleen hoorbaar, maar ook voelbaar. Ons superego vergelijkt ons voortdurend met anderen om te zien wat we waard zijn. Doordat we ons vergelijken met anderen of met onze `betere` ik, vergeten we waar te nemen wat we in werkelijkheid ervaren en beleven.
Een voorbeeld. Het is maandagmorgen, Peter fietst naar school. Hij voelt zich gespannen. Door het volle weekend heeft hij niet erg nagedacht over het programma van deze dag. Hij had nog wat plaatjes van internet willen plukken voor wereldoriëntatie, dat is er niet meer van gekomen. En dan natuurlijk alle verhalen van de kinderen. Hij heeft gewoon geen zin. Hij denkt: `eigenlijk ben ik ook een waardeloze leerkracht, ik doe helemaal niets extra`s. Ik kan beter iets anders gaan doen.` Het superego kan onze persoonlijkheid terroriseren en daarom is het goed om hier eens bij stil te staan. Bijvoorbeeld door naar het superego te luisteren om vervolgens te beslissen wat je met het advies gaat doen en het op die manier minder de baas over je te laten zijn. Naast je superego spelen emoties een belangrijke rol in onze persoonlijkheid. Het heeft geen zin om te proberen af te komen van je emoties. Door onderzoek kun je ze wel beter begrijpen.

Tot slot heel kort iets over deel 3 en deel 4.
Deel 3 is geheel gewijd aan het systemisch denken: je bent als mens onderdeel van een groter geheel, van `het systeem` gezin, familie, team, en dergelijke. In heldere taal geeft de schrijfster inzichtelijke voorbeelden hoe een systeemopstelling in zijn werk gaat en wat het effect ervan kan zijn. Deel 4 gaat over het werken met een enneagram: via een enneagram kom je veel te weten over persoonlijkheidstypes en de verschillende kenmerken ervan. Ook maakt het je veel duidelijk over interactie met anderen.

Dit boek biedt me veel herkenning, soms nieuwe inzichten en is zo ondersteunend voor mijn dagelijks werk. Wat heb ik een mooi beroep en wat wordt er mooi over geschreven.

Deze  recensie is geschreven door André Weijers. (werkzaam als onderwijsontwikkelaar en nascholer bij De Activiteit, landelijk centrum voor Ontwikkelingsgericht Onderwijs).

In vijf hoofddelen, onderverdeeld in bijna twintig korte hoofdstukken, tracht de auteur aan aanstaande leraren duidelijk te maken dat goed vakmanschap staat of valt met reflectie op en bewustzijn van de eigen persoonlijkheid. Nadenken dus over je eigen houding als onderwijsgevende en inzicht krijgen in jezelf. Uit de herinnering aan onze eigen schooltijd komen leraren in gedachten die uitmuntten in aandacht en tijd voor leerlingen hadden, humor, enthousiasme, openheid en eerlijkheid. Mensen die een luisterend oor toonden, authentiek handelden, rust uitstraalden, liefde voor het vak toonden en leerlingen persoonlijk benaderden. Het lijkt van alle tijden. Aan de hand van zogenoemde onderzoeksvragen en gelukkig ook tal van voorbeelden uit de praktijk, kan het boek van waarde zijn voor mensen die zich voorbereiden op het leraarsvak. Wellicht leidt het tot meer zelfinzicht in talrijke schoolsituaties. Met een literatuuropgave. De schrijfster (1947) werkte jarenlang als lerares en is nu zelfstandig gevestigd adviseur/trainer/coach op het gebied van communicatie en persoonlijke effectiviteit. Dr. Theo Hoogbergen

Praktisch boek waarin de auteur stelt dat goed vakmanschap van de leraar staat of valt met kennis van de eigen persoonlijkheid.

Goed vakmanschap van de leraar staat of valt volgens Boutellier met zelfkennis en goed met jezelf om kunnen gaan. Pas dan krijgt een leraar zicht op de kern van het lesgeven. Een groot deel van het boek bestaat uit uitleg over de opbouw van onze persoonlijkheid. De auteur belicht uitvoerig de biografische en de systemische kant van deze ontwikkeling.
Het eerste deel gaat over wijze waarop de persoonlijke identiteit voortdurend onderdeel is van het professioneel handelen. In het tweede deel wordt beschreven hoe een mens zich ontwikkelt door zich altijd aan te passen aan de omgeving: `Worden wie je bent is een complex proces`. Deel drie betreft de systemische kant van een mens. Je leeft niet op jezelf maar in grotere gehelen (systemen) met zijn dynamieken die veel invloed hebben op de wijze waarop we in het leven staan. Tussendoor en in het vierde deel worden de opgedane inzichten onderbouwd met voorbeelden uit de praktijk en via onderzoeksvragen wordt de lezer tot reflectie gestimuleerd.

Dit boek is vooral geschreven om jonge en aankomende leraren te ondersteunen bij de ontwikkeling van de zeven SBL-     competenties. De auteur was zestien jaar leraar in verschillende vormen van onderwijs. Zij is master practioner in de NLP en volgde verschillende opleidingen op het gebied van systemisch werken. Sinds 1996 is zij student bij de Ridwhanschool, een school voor spirituele ontwikkeling en de laatste twintig jaar werkzaam als adviseur/ trainer/coach.

Aan de hand van onderzoeksvragen, ervaringen en praktijkvoorbeelden, laat de auteur zien dat goed vakmanschap staat of valt met reflectie op en bewustzijn van de eigen persoonlijkheid. Een groot deel van het boek bestaat uit uitleg over de opbouw van onze persoonlijkheid. De auteur belicht uitvoerig de biografische en de systematische kant van deze ontwikkeling. De eerste gaat over de aanpassing aan de omgeving. De systematische kant heeft te maken met het feit dat we als mens I even in grotere gehelen (systemen) en dat de dynamieken in een systeem veel invloed hebben op hoe we in het leven staan. Overal worden deze inzichten onderbouwd met voorbeelden uit de praktijk en via onderzoeksvragen wordt de lezer tot reflectie gestimulee rd.

In dit boek stelt de schrijfster dat goed vakmanschap van een groepsleider valt of staat met reflectie op en bewustzijn van de eigen persoonlijkheid. Het is verdeeld in vier delen. In het eerste hoofdstuk wordt het belang van reflectie op je handelen als groepsleider besproken; het tweede deel gaat over de eigen persoonlijke ontwikkeling; het derde deel over het deel zijn van een groter geheel en het afsluitende deel wordt het enneagram en de kern kwaliteiten als instrumenten om jezelf te leren kennen beschreven. Wat beweegt mij? Wat is mijn kracht? Wat zijn mijn patronen en wat blokkeert mij? Dergelijke vragen komen hierin steeds terug.

De vlotte schrijfstijl en de afwisseling in theorie, praktijkvoorbeelden, informatie en opdrachten maken het boek aantrekkelijk.

Hoewel het boek volgens de uitgeverij vooral geschreven is voor aankomende groepsleiders om hen te ondersteunen bij de ontwikkeling van de zeven competenties van het vak, is het ook zeer bruikbaar voor groepsleiders, (intern) begeleiders en schoolleiders.

Deze recensie is geschreven door Felix Meijer.